چرا طراحی گرافیک ژاپنی متفاوت است؟
در طراحی گرافیک ژاپنی ، نگرش فلسفی عمیقی حاکم است که برتری ساده بودن، تضادهای جذاب، و نمادهای مناسب را برای ما به ارمغان می‌آورد (همانند طراحی پرچم ملی ژاپن و مثال‌های دیگر که پیشتر بحث شده است).
در ادامه مقاله قبل به بررسی برخی از مکتب‌ها و افکار مؤثر در طراحی گرافیک ژاپنی می‌پردازیم تا ارتباطشان با طراحی های امروزی را درک کنیم:
انواع طراحی گرافیک ژاپنی
همانند جریان‌های هنری و طراحی در سراسر جهان، هنرهای گرافیکی ژاپن نیز از برخی استایل‌ها و روندهای کلیدی در طول تاریخ برخوردار بوده‌اند.
کامون‌ها (kamon)
کامون‌ها نقوش باستانی ژاپنی هستند که برای تمایز خانواده‌ها و اموال آنها از یکدیگر مورد استفاده قرار می گرفته .
نشان‌های خانوادگی ژاپنی بر روی لباس‌ها، گاری‌ها، پرچم‌های نبرد، شمشیرهای سامورایی، سفالگری‌ها، مبلمان‌ها، قبرها، کشتی‌ها – حتی بر روی کاشی‌های سقف قابل مشاهده هستند.
ا
کامون‌ها نقش حیاتی در طراحی گرافیک ژاپنی دارند و امروزه الهام‌بخش لوگوهای شرکت‌ها و حتی در گذرنامه‌های ژاپن به کار می‌روند.
یاماتو-اِه و مکتب رینپا (Yamato-e)
یاماتو-ئه یکی از سبک‌های اصیل نقاشی ژاپنی است که تحت تأثیر نقاشی‌های دوره تانگ (Tang) شکل گرفت و تا اواخر دوران هی‌آن (Heian) به بلوغ کامل رسید.
این سبک به عنوان نخستین شیوه کلاسیک نقاشی در ژاپن شناخته می‌شود.
تفاوت یاماتو-ئه و کارا-ئه (Kara-e)
در دوره موروماچی (Muromachi) (قرن ۱۵ میلادی)، اصطلاح یاماتو-ئه برای تمایز از نقاشی‌های چینی معاصر که با نام کارا-ئه شناخته می‌شدند، به کار رفت.
کارا-ئه تحت تأثیر نقاشی‌های سلسله‌های سونگ (Song) و یوان (Yuan) چین قرار داشت، در حالی که یاماتو-ئه هویت مستقلی را بر اساس زیبایی‌شناسی ژاپنی توسعه داد.
ویژگی‌های برجسته یاماتو-ئه
نقاشی‌های یاماتو-ئه به دلیل طراحی دقیق، ترکیب‌بندی زیبا و مضامین کلاسیک خود شناخته می‌شوند. این سبک بر روی موضوعاتی چون مناظر طبیعی، افسانه‌های ژاپنی و اشعار سنتی متمرکز است.
ویژگی‌های کلیدی یاماتو-ئه:
- استفاده از برگ‌های طلایی برای ایجاد جلوه‌ای درخشان و ارزشمند
- رنگهای زنده و درخشان که به نقاشی‌ها جلوه‌ای روح‌نواز می‌بخشد
- پترن‌های (Patterns) پیچیده و زیبا که به غنای بصری آثار می‌افزایند
این سبک در آثار هنری و صنایع دستی ژاپنی تجلی یافته و نقش مهمی در توسعه هنر کلاسیک این کشور داشته است.
مکتب رینپا (Rinpa) و احیای هنر کلاسیک ژاپن
مکتب رینپا (یا ریمپا – Rinpa) یک گروه هنری سازمان‌یافته نبود، بلکه جنبشی بود که در قرن نوزدهم، هنر کلاسیک دوره ادو (Edo) را بازتولید و احیا کرد.
در زمانی که قدرت اشراف و سیاستمداران در ژاپن رو به افول بود، مکتب رینپا به عنوان یک واکنش فرهنگی، خواستار بازگشت به ارزش‌های زیبایی‌شناسی کلاسیک دوران هی‌آن شد.
این جنبش در تلاش بود تا روحیه شایسته‌سالاری و اصالت هنری را در جامعه ژاپن دوباره زنده کند.
اوکیو-اِه (ukiyo-e)
اوکیو-ئه یکی از مهم‌ترین ژانرهای هنری ژاپن است که از قرن ۱۷ تا ۱۹ میلادی گسترش یافت. این سبک شامل چاپ‌های چوبی (Woodblock Prints) و نقاشی‌هایی است که موضوعاتی متنوع را در بر می‌گرفتند، از جمله:
- زیبایی زنان (Bijin-ga)
- بازیگران تئاتر کابوکی (Kabuki) و کشتی‌گیران سومو (Sumo)
- صحنه‌های تاریخی و حکایت‌های مردمی
- چشم‌اندازهای طبیعی و صحنه‌های سفر
- گیاهان و حیوانات
اصطلاح اوکیو-ئه (Ukiyo-e) به معنای “تصاویر دنیای شناور” است که به ماهیت زودگذر زندگی و لذت‌های زودگذر اشاره دارد.
تفاوت اوکیو-ئه و یاماتو-ئه
برخلاف یاماتو-ئه که آثار هنری عظیم، پرهزینه و باشکوه بودند و با دقت زیادی خلق می‌شدند، اوکیو-ئه به عنوان یک روش ارزان و قابل‌دسترس برای مردم عادی ایجاد شد.
این تفاوت باعث شد اوکیو-ئه به فرمی مردمی‌تر و پرطرفدار در جامعه ژاپن تبدیل شود و تأثیر عمیقی بر هنر ژاپنی و حتی هنر غرب، به‌ویژه جنبش امپرسیونیسم (Impressionism)، بگذارد.
شین-هانگا و سوساکو-هانگا shin hanga and susako hanga
شین-هانگا (Shin-hanga): احیای اوکیو-ئه در عصر مدرن
شین-هانگا، به معنای “تصاویر جدید” یا “چاپ‌های چوبی جدید”، جنبشی هنری در اوایل قرن بیستم بود که در دوره‌های تایشو (Taishō) و شوا (Shōwa) ظهور کرد.
این جنبش، اوکیو-ئه (Ukiyo-e) سنتی را که در دوره‌های ادو (Edo) و میجی (Meiji) (قرن ۱۷ تا ۱۹) شکل گرفته بود، با نگاهی مدرن و تحت تأثیر هنر غرب دوباره زنده کرد.
شین-هانگا همچنان به ساختار سنتی اوکیو-ئه متکی بود که شامل همکاری میان طراح، حکاک، چاپگر و ناشر بود، اما مضامین و سبک آن با تحولات جدید ژاپن و تأثیرات غربی هماهنگ شد.
سوساکو-هانگا (Sōsaku-hanga): چاپ‌های خلاق و فردگرایانه
سوساکو-هانگا، به معنای “چاپ‌های خلاق” (Creative Prints)، در همان دوران ظهور کرد، اما برخلاف شین-هانگا، بر خلاقیت فردی هنرمند تأکید داشت.
در این جنبش، هنرمند خود طراحی، حکاکی و چاپ اثر را انجام می‌داد، برخلاف سیستم سنتی اوکیو-ئه که به تفکیک نقش‌ها متکی بود.
سوساکو-هانگا با تأثیر از مدرنیسم (Modernism) و سبک‌های غربی، به دنبال بیان شخصی‌تر و تجربه‌گرایی در چاپ‌های چوبی بود.
این جنبش از تکنیک‌های نوین استفاده می‌کرد و هنرمندان آن تلاش داشتند نقاشی‌های ژاپنی را به عنوان یک هنر مستقل جهانی معرفی کنند، نه صرفاً یک ابزار تزئینی یا تبلیغاتی.
مانگا (manga)
مانگا، به‌عنوان شکل مدرن کتاب‌های کمیک ژاپنی، ریشه در تصویرسازی‌های دوران هیان (قرن ۱۲) دارد، که برای روایت داستان‌هایی مانند “حکایت گنجی” (The Tale of Genji) به‌کار می‌رفتند.
این آثار، با بهره‌گیری از تصویرهای مینیاتوری و روایت بصری، پایه‌گذار شیوه‌های داستان‌گویی تصویری شدند که بعدها در مانگا تکامل یافت.
مانگا تحت تأثیر چندین جریان هنری مختلف رشد کرد، از جمله:
- چاپ‌های چوبی ژاپنی (اوکیو-ئه)، که از قرون گذشته نقشی کلیدی در هنر ژاپن داشتند.
- کمیک‌های آمریکایی، که پس از جنگ جهانی دوم وارد ژاپن شدند و سبک داستان‌گویی مصور را دگرگون کردند.
ویژگی‌های سبک مانگا
مانگا دارای ویژگی‌های بصری منحصربه‌فردی است که آن را از دیگر کمیک‌های جهان متمایز میکند:
- خطوط تیز و کنتراست بالا
- بیان اغراق‌شده احساسات شخصیت‌ها (مانند چشمان بزرگ و حرکات چهره برجسته)
- پس‌زمینه‌های انتزاعی و افکت‌های تصویری خاص برای نمایش هیجان و احساسات
مانگا امروزه نه‌تنها در صنعت انیمه به‌کار می‌رود، بلکه با پدیده کاوایی (Kawaii) نیز پیوند خورده است.
کاوایی: از تصویرسازی‌های هیان تا جنبش اجتماعی
کاوایی، به‌معنای “زیبا” یا “دوست‌داشتنی”، یک پدیده‌ی فرهنگی مهم در ژاپن است که ریشه‌های آن را می‌توان در همان تصویرسازی‌های مینیاتوری دوران هیان مشاهده کرد.
واژه‌ی “کاوایی” از اصطلاح “کائوهایوشی” گرفته شده است که به احساس خجالت، فریبندگی، کوچک بودن و آسیب‌پذیری اشاره دارد.
این مفهوم بعدها در فرهنگ ژاپنی به نمادی از معصومیت و بی‌گناهی تبدیل شد.
اما کاوایی تنها یک زیبایی‌شناسی ساده نبود؛ بلکه به یک اعتراض اجتماعی نیز تبدیل شد.
- در دهه ۱۹۶۰، دانشجویان ژاپنی به‌عنوان مخالفت با آموزش استبدادی، جنبشی رادیکال ایجاد کردند.
- آنها به‌جای مطالعه‌ی کتاب‌های درسی تحمیل‌شده، کتاب‌های کمیک می‌خواندند تا ماهیت کودکانه‌ی سیستم آموزشی را به چالش بکشند.
از آن زمان، سبک و رفتار کاوایی به عنوان ابزاری برای حفظ حس معصومیت و شگفتی کودکانه در برابر سختی‌های دنیای مدرن مورد استفاده قرار گرفته است.
علاوه بر این، نوجوانان و به‌ویژه دختران نوجوان تقاضای بالایی برای این گونه استایل ها داشتند و شرکت‌ها شروع به هدف‌گذاری در این بازار کردند
یکی از مشهورترین شخصیت های کاوایی، “هِلو کیتی” را که توسط برند لوازم التحریر سانریو طراحی شده را در زیر مشاهده میکنید.
کاوایی همچنین ارتباط عجیب و متناقضی با زنانگی دارد – از یک طرف افزایش قدرت زنان اعم از قدرت خرید درزنان را تایید میکند و از طرفی زنان را زیبا و البته احمق به تصویر میکشد!! (آیا تاکنون دقت کرده‌اید که هِلو کیتی دهان ندارد؟).
هتا-اوما (heta-uma)
هتا-اوما (Heta-Uma) جنبشی زیرزمینی در طراحی گرافیک بود که در دهه ۱۹۷۰ میلادی، به عنوان پاسخی به مانگاهای تجاری و طراحی‌های گرافیکی بیش‌ازحد پالوده شکل گرفت.
- “هتا” (Heta) به معنای “ناشیانه” یا “بد” است.
- “اوما” (Uma) به معنای “ماهرانه” یا “خوب” است.
- ترکیب این دو واژه به معنای “ناشیانه ولی هنرمندانه” است.
این سبک در ابتدا با کاریکاتوری کردن آثار منتشرشده در مجله‌ی گارو و طراحی‌های خام و ناهنجار، اما با مفهوم و بیان قدرتمند، محبوب شد.
ویژگی‌های هتا-اوما:
طراحی‌های عمدی ناقص، خشن و کودکانه
رنگهای درخشان و ترکیب‌های نامتعارف
همراهی با جملات زیرکانه و طنز اجتماعی
هنر پاپ و نئو-پاپ
هنر پاپ (Pop Art)، که در دهه ۱۹۵۰ میلادی در آمریکا ظهور کرد، تأثیر عمیقی بر هنر معاصر ژاپن گذاشت.
این سبک، استفاده از تصاویر عامه‌پسند، تبلیغات و نمادهای فرهنگ توده را رواج داد.
در دهه ۱۹۹۰، جنبش نئو-پاپ (Neo-Pop) در ژاپن، به لطف هنرمندانی مانند تاکاشی موراکامی، گسترش یافت. موراکامی با ترکیب ادبیات سنتی ژاپن، مانگا، طراحی گرافیکی ژاپنی و پاپ آرت آمریکایی، “سوپر فلت” (Superflat) را معرفی کرد
سبک سوپرفلت سبکی است که تفاوت بین هنر بالا و پایین را از بین می‌برد و تأثیر عمیقی بر طراحی مدرن ژاپن گذاشته است
وابی-سابی (wabi-sabi)
وابی-سابی (Wabi-Sabi) یک فلسفه زیبایی‌شناسی سنتی ژاپنی است که ریشه در بودیسم ذن دارد.
- “وابی”: اشاره به زیبایی در سادگی، ناپایداری و نقص دارد.
- “سابی”: بیانگر اثر گذر زمان، زنگار و کهنگی است.
در دهه ۱۹۹۰، انتشار کتاب “وابی-سابی: برای هنرمندان، طراحان، شاعران و فلاسفه‌ها” نوشته‌ی لئونارد کورن، این مفهوم را در طراحی گرافیک معاصر ژاپن محبوب کرد.
ویژگی‌های طراحی وابی-سابی:
استفاده از مواد طبیعی و الگوهای آلی
طراحی‌های غیرمتقارن، ناتمام و با نقص عمدی
رنگهای ملایم و الهام‌گرفته از طبیعت
جزئیات دستی مانند لکه‌های جوهر، بافت‌های ناهموار و برگ‌های طلا و نقره
حال که درک کاملی از تاریخچه، فلسفه و اصول طراحی گرافیک ژاپنی دارید، بیایید به بررسی برخی از نمونه‌ها ی معاصر که امروزه قابل مشاهده هستند، بپردازیم.
کدام برندها از طراحی گرافیک ژاپنی الهام گرفته اند؟
– میتسوبیشی یک لوگو با الهام از کامون دارد.
– سوپردرای، یک برند لباس بریتانیایی ، لوگویش را از گرافیک‌های آمریکایی و ژاپنی الهام گرفته و همچنین تایپوگرافی ژاپنی در لوگوی خود استفاده میکند.
– برند مایونز ژاپنی کیوپی، یک عروسک آمریکایی را با بسته‌بندی و تایپوگرافی ژاپنی ترکیب میکند.
– برند SugoiJPN که در بریتانیا مستقر است و غذاهای خیابانی ژاپنی ارائه میدهد، لوگوی خود را با یک شخصیت کاوایی نشان میدهد که یک بند سر با نماد خورشید طلایی بر روی سر دارد.
– برند رامن ماروچان دارای یک شخصیت کاوایی و نوشته هایی است که به تایپوگرافی ژاپنی شبیه هستند.
استفاده از اصول طراحی گرافیک ژاپنی
در طول تاریخ، طراحی گرافیک ژاپنی اصولی خاص و منحصر به فرد به نمایش گذاشته است که می‌توانید آنها را در کارهای طراحی خود به کار ببرید:
1. سادگی شیک: با استفاده از فضای سفید، خطوط تمیز و رنگهای صاف و روشن، همراه با برش یا قطع های منظم در طراحی
2. ناهماهنگی هارمونیک: مانند زیبایی وابی-سابی، اجازه بدهید ناکاملی‌ها و نقص ها حضور داشته باشند و از حرکات قلم نترسید واز الگوهای طبیعی استفاده کنید.
3. استفاده از نماد های هندسی: با زیرکی و خلاقیت، نمادهای مختلف را در طراحی‌هایتان به کار ببرید.
4. ابتکار: همیشه در جستجوی راه‌های جدید برای تفسیر فرهنگ معاصر با استفاده از فرآیندها و سبک‌های دیگر کشورها باشید.
انتخاب پالت رنگی مناسب طراحی گرافیک
اگر میخواهید از طراحی گرافیک ژاپنی الهام بگیرید – به خصوص آنچه در اوکیو-اِه مشاهده می‌شود – طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها برای پالت طراحی‌تان می توانید استفاده کنید.
– از ابزار انتخاب رنگ برای برداشت پالت رنگی از اوکیو-اِه یا سایر هنرها و طراحی‌های ژاپنی استفاده کنید.
– برای ایجاد استایل وابی-سابی، بر روی رنگهای طبیعی و طیف‌های کم رنگ بر افزودن رنگ طلایی تأکید کنید.
– در طراحی‌های کاوایی و مانگا، می‌توانید از ترکیب رنگی استفاده کنید. ولی طراحی‌های کاوایی معمولاً رنگهای پاستل دارند.
– اگر از حرکات قلم برای ایجاد نوشتار سفارشی استفاده میکنید، از رنگهای سیاه و خاکستری و گاهاً قرمز استفاده کنید
استفاده از موتیف (عناصر تکرار شونده)های ژاپنی
موتیف‌های سنتی ژاپنی شامل کوه‌ها، ابرها، آب، پرندگان، ماهی، گل‌ها، الگوها، شخصیت‌ها و صحنه‌های مأخوذ از افسانه‌ها یا شعر ژاپنی و اوکیو-اِه هستند.
– از مناظر طبیعت و آداب و رسوم مردم برای طراحی نقاشی های خود الهام بگیرید.
– موتیف‌های معاصر ژاپن شامل گستره وسیعی از حیوانات، شخصیت‌های کارتونی مانند مانگا و کاوایی، تصاویر شهرها، فوتوریسم، هنر نئوپاپ و عناصر و سبک‌های الهام گرفته از کشورهای دیگر هستند. این موتیف‌ها ممکن است با هنر سنتی ژاپن ترکیب شوند.
توجه به معنای فرهنگی و معنوی
حتماً از معنای هر عنصر و مکان صحیح آن عنصر آگاه شوید – هر چیزی که در هنر و طراحی ژاپنی استفاده می‌شود، کاربرد و معنای خاصی دارد!
– اطمینان حاصل کنید که از پس‌زمینه‌های فرهنگی طراحی‌های ژاپنی آگاهی دارید. این در بکار گیری عناصر و نماد ها در نقاشی ها و طراحی هایتان به کارتان می آید.
جمع‌بندی
از خط‌نویسی تا انیمیشن، روند طراحی گرافیک ژاپنی نقش مهمی در طراحی گرافیک امروز دارد. شما نیازی حضور یک طراح گرافیک ژاپنی ندارید تا بتوانید اثر های سبک ژاپنی طراحی کنید.
به عنوان یک طراح گرافیک، شناختن و استفاده مناسب از عناصر و سبک های فرهنگهای مختلف دنیا برای شما ضروری است.
من عاشق طراحی ژاپنی ام