نگاهی به طراحی ژاپنی

از دوره اوکی‌یوئه و دورهٔ ادو تا مانگا و فرهنگ کاوایی، روندهای طراحی ژاپنی به طور قابل توجهی بر طراحی گرافیک امروز تأثیرگذار بوده‌اند.

ژاپن یک سیستم زبانی پیچیده دارد که سه الفبای مختلف را در بر می‌گیرد. کودکان ژاپنی در مدرسه هنر نگارگری را یاد می‌گیرند، و  با استفاده از یک فوده (قلم مو) و سومی (جوهر سیاه) با نوشتن کارکتر ها آشنا می‌شوند.

نحوه نوشتن یا شودو، یک تمرین باستانی است که بیش از نوشتن ساده با قلم متداول بر کاغذ به حساب می‌آید؛ این تمرینها شامل بیان، تکرار، استقامت و ترکیب است.

خطاطی ژاپنی  تمام شخصیت یک فرد را درگیر میکند ؛ از حالت نشستن گرفته تا تمرکز بر روی تنفس اهمیت بسیاری دارد.

درحالی که کاغذ جلوی شماست تمامی مغزتان باید روی خطاطی تمرکز داشته باشد.

نحوه و فرم نوشتن به اندازه محتوا مهم است

شودو یا فرم نوشتن کلمات بیانگر فلسفه زیبایی ژاپن است:

گذران زندگی: هر حرفی که مینویسید نمایانگر لحظه‌ای است که گذشته است و دیگر بر نمیگردد.

جریان متعادل: نحوه حرکت جوهر بر روی کاغذ.

تقدیر از ناکامل بودن: خطاهای دستی که در نوشتن اتفاق می افتد.

گرامی داشتن  چیزهای ساده در زندگی جزیی اساسی از فرهنگ ژاپنی است و پایه‌های طراحی ژاپنی را تشکیل می‌دهد.

بیایید عمیقتر شوید که چه چیزهایی طراحی گرافیک ژاپنی را ویژه می‌کند و چگونه در طراحی گرافیک تفسیر می‌شود.

طراحی ژاپنی چیست؟

عبارت “طراحی ژاپنی” به طور طبیعی به کارهای خلاقانه‌ای اشاره دارد که توسط طراحان ژاپنی انجام شده‌اند. اما فرهنگ، تاریخ و توسعه منحصر به فرد ژاپن، یک سبک قابل تشخیص و منحصر به فرد را در طراحی ژاپنی ایجاد کرده است.

طراحی ژاپنی به کمال‌گرایی، الهام از طبیعت ، استفاده از اشکال هندسی، نمادها و تایپوگرافی سفارشی شناخته می‌شود.

 در هنر و طراحی ژاپنی سنتی و معاصر، مثال‌های بسیاری از این‌ها وجود دارد و همه اینها از روی نگاه آنها به  زندگی آن‌ها نشات می‌گیرد.

مینیمالیسم

ژاپنی‌ها سادگی را می پسندند، در حالی که غرب به طور کلی اصل “هرچه بیشتر بهتر” یا همان سرمایه داری را دنبال می‌کند

کمال‌گرایی یک روند طراحی ژاپنی است که به دلیل سادگی، زیبایی  و فلسفه داشتن کمترین المان و بیشترین مفهوم، طراحان جهان را تحت تأثیر قرار داده است.

یک نمونه عالی دیگر از مینیمالیسم در هنرهای خلاقانه ژاپنی، شعر هایکو است. شعرهای هایکو به عنوان پاسخی به شعرهای سنتی ژاپنی به نام رنگا در قرن 17 میلادی ظاهر شد، که معمولاً از 100 بیت تشکیل شده بود.

یک هایکو شامل یک شعر سه خطی با هفده نشانه است که می‌تواند با یک نفس خوانده شود. مثل یک لحطه گذرا ولی با تاثیر گذاری بالا.

هایکو معروف به نام “تالاب قدیمی” از شاعر بزرگ “باشو” را بخوانید:

تالاب قدیمی!

قورباغه در آب می‌پرد—

صدای آب.

اشکال با الهام از طبیعت

طراحی ژاپنی اغلب صحنه‌های طبیعی، نقاشی‌های حیوانات و گل‌های موجود در منطقه، باغ‌های سنگی و بونسای را در بر میگیرد.

نزدیک بودن به طبیعت و ارزیابی زیبایی فصلی در فرهنگ ژاپنی اهمیت دارد.

در زیر عکسی از بازیگر ژاپنی امیکو یاگومو (1903 – 1979) را با یک کیمونو با الگوی گل‌های ساکورا (شکوفه های گیلاس) را مشاهده می‌کنید.

منبع الهام طراحی ژاپنی

برای الهام گرفتن از طبیعت و رعایت سادگی، طراحان ژاپنی اغلب از اشکال هندسی به عنوان نمادهای پدیده‌های طبیعی استفاده می‌کنند.

گل‌های گیلاس، کوه فوجی، خورشید، آب و ماهی از نمادهای مهم در طراحی ژاپنی هستند.

ژاپنی‌ها معانی معنوی را به اشیاء موجود در طبیعت نسبت می‌دهند، بنابراین اطمینان حاصل کنید که قبل از استفاده از این نمادها در طراحی گرافیک الهام‌گرفته از ژاپن، معانی معنوی آن‌ها را مطالعه کنید.

برای مثال، دایره قرمز استفاده شده در پرچم ملی ژاپن نماد خورشید است. نام سنتی ژاپن “نیپون” (همچنین نیهون) به معنای “منبع خورشید” است. دایره‌ها همچنین نمایانگر نورافشانی، قدرت، جهان، ناتمامی یا خلاء، و یا حتی نشانه زن در آیین بودایی است.

الگوهای هندسی معنادار در طراحی‌های ژاپنی برای پارچه‌های کیمونو و سایر اقلام مورد استفاده قرار گرفته‌اند. برخی از الگوهای سنتی عبارتند از:

1.  Uroko :ترکیبی از مثلث‌ها که شباهت به ی مار یا ماهی دارند و گاهی به عنوان طلسم برای محافظت از سامورایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

2.  Kōjitsunagi (تناوب نامحدود حروف Kō):  تکسچر نامتناهی از حروف Kō به شکلI  که نماد خوش شانسی است.

3.  Asanoha (برگ‌های شاهدانه):  نمایانگر قدرت و حیات گیاه شاهدانه؛ این الگو معمولاً بر روی لباس‌های کودکان و نوزادان استفاده می‌شد به امید اینکه بزرگ و قوی بشوند.

4.  Same Komon (پوست کوسه):  این الگو توسط خانواده کیشو توکوگاوا مورد استفاده قرار می‌گرفت. توکوگاوا یوشیمونه (1684 – 1751) به عنوان یکی از بزرگترین حکومت‌های ژاپن شناخته می شوند.

5. Tachiwaki / Tatewaki (بخار صعودی):  در این الگو، دو خط کج به نمایش صعود آرام بخار نشان داده می شوند.

 این الگو اغلب بر روی کیمونوهای افراد سطح بالای جامعه در دوره هیان (794-1185) استفاده می‌شد.

شکل‌های هندسی

طراحان ژاپنی اغلب از اشکال هندسی استفاده می‌کنند که پدیده‌های طبیعی را نمایان می‌سازند. گل‌های گیلاس، کوه فوجی، خورشید، آب و ماهی از نمادهای مهم در طراحی ژاپنی هستند.

تایپوگرافی سفارشی

با توجه به اینکه الفبای ژاپنی شامل هزاران حرف است، اغلب کارهای طراحی ژاپنی همراه با تایپوگرافی سفارشی و نگارش دستی ارائه می‌شود.

تایپوگرافی سفارشی بسیار مهم است نه تنها به خاطر ارزش بالایی که هنر خطاطی ژاپنی دارد، بلکه تصور کنید چطور می‌توانستید یک فونت ژاپنی با هزاران کاراکتر در حالت‌های مختلف طراحی کنید ؟!

اضافه کردن کاراکتر نوشتاری ویژگی مهمی در کارهای خلاقانه ژاپن است و به قرن ها پیش بر میگردد، همانطور که در چاپ چوب (اوکیو-ه) زیر نشان داده شده است.

آویاما در ایدو توسط اوتاگاوا هیروشیگه، 1852 | طراحی گرافیک ژاپنی

آویاما در ایدو (توتو آویاما)، از مجموعه سی و شش منظره از کوه فوجی (Fuji sanjûrokkei) اثر استاد اوکیو-ه اوتاگاوا، 1852.

اگرچه  طراحی خلاقانه در ژاپن تحت تاثیر بودیسم و حتی هنر غرب  بوده است، اما طراحی گرافیک ژاپنی اصول خاصی را دنبال می‌کند که آن را از سایر استایل‌ها متمایزکرده است.

چه چیزهایی بر طراحی ژاپنی تاثیر گذار بوده است؟

شینتوئیسم و بوداییسم

در سنت ژاپن، مفهوم “mono-no-aware”  یا همان “شینتو”،  به عنوان  آگاهی  از جایگاه فرد در جهان شکل گرفت.

“mono-no-aware”   نگرشی نهیلیستی به جهان ندارد  و بیشتر قصد  ترویج لذت بردن از زمان حال را دارد.

آیا می توان گفت به دلیل وجود لحظاتی مانند تماشای شکوفه های گیلاس یا گوش دادن به فریادهای پرندگان وحشی زندگی ارزشمند است ؟ این مفهوم به نام “Mono-no-aware” جزیی از فرهنگ ژاپن است به همین خاطر در هنرهای تجسمی و طراحی ژاپنی، نمادهایی مانند شکوفه های گیلاس، پرندگان و کوهستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این نوع نگاه پایه‌های آنچه که امروزه مینیمالیسم نام می‌گیرد را شکل داد. تفاوت بین مفهوم‌های مینیمالیسم در غرب و مینیمالیسم ژاپنی این است که طراحی‌های مینیمالیستی ممکن است در غرب به سمت حس های سرد و خشک کشیده شود.

با این حال، فرهنگ ژاپنی نوع مناسب مینیمالیسم را تولید می‌کند، گرم و دعوت‌کننده، و با ارزش پنداشتن چیزهای ساده و ارج نهادن به  نوستالژی و اشیاء قدیمی.

فرهنگ غرب

از زمان باز شدن مرزهای ژاپن، استایل‌های ژاپنی و ایده‌های غربی ‌توانستند با یکدیگر تلاقی یابند. کالاهای غربی به طور روزافزون محبوب شدند و همچنین تأثیر زیادی بر طراحی گرافیک ژاپن گذاشتند.

از سال 1915 تا دهه 1940، جنبش‌های چاپ چوبی Shin-hanga و Sōsaku-hanga دیده شد که در آن ایده‌ها و فرآیندهای غربی با موضوعات ژاپنی بهم آمیخت.

تصاویر درخشان تولید شده در این دوره همچنین سبب شکل‌گیری سبک‌های مانگا (کتاب های کمیک ژاپنی) که امروزه مشاهده می‌شوند شد.

آراکی-یوکوچو در یوتسویا توسط چویشیا کوئیتسو، 1935 | طراحی گرافیک ژاپنی

آراکی-یوکوچو در یوتسویا، چاپ شین-هانگا توسط چویشیا کوئیتسو، 1935. منبع تصویر: جستجوی اوکیو-ه.

علاوه بر روندهای بین‌المللی که بر طراحی ژاپنی تأثیر گذاشته‌اند، فرهنگ و آثار ژاپن نیز به طور قابل توجهی بر فرهنگ‌های دیگر تأثیر گذار بوده است.

به عنوان مثال، جاپنیسم یک روند در فرانسه قرن نوزدهم بود (و دیگر کشورهای اروپایی) که همه جوانب فرهنگ ژاپن در این زمان توانست طرفدار کسب کند

جاپنیسم حتی به آثار هنرمندان نقاشی  مانند امپرسیونیست‌ها نیز تاثیر گذاشت، آنها از علاقه به ثبت لحظات گذرا را که در فرهنگ طراحی  ژاپن بود تاثیر گرفتند.

شما می‌توانید این موضوع را در انتخاب موضوعات امپرسیونیست‌ها، استفاده‌شان از رنگ‌های صاف و درخشان با خطوط تیره یا سیاه، مشاهده کنید.

شکوفه بادامی توسط وینسنت ون گوگ، 1890 | طراحی گرافیک ژاپنی

شکوفه بادامی، نقاشی روغنی از هنرمند امپرسیونیست وینسنت ون گوگ، 1890. منبع تصویر: موزه ون گوگ آمستردام

رنگ‌های صاف و درخشان، موضوعات واقع‌گرا در طراحی ژاپنی، به طور گسترده در هنر و طراحی اروپایی وارد شد و منجر به جنبش هنر نوین شد.

این مقاله ادامه دارد…