فرهنگ ادهوکراسی چیست ؟[ویژگی های یک سازمان ادهوکراتیک]

امروزه به دلیل تغییر و تحولات سریع بازار ها ، سازمان ‌ها دیگر نمی ‌توانند تنها با تکیه بر ساختارهای غیر منعطف، سلسله ‌مراتب‌ های سنگین و فرآیندهای ازپیش ‌تعریف ‌شده دوام بیاورند. امروزه ، مزیت رقابتی سازمان ها در توانایی تغییر سریع، یادگیری مداوم و خلق نوآوری نهفته است.
در چنین فضایی، «فرهنگ ادهوکراسی» به‌ عنوان یکی از پویاترین و آینده ‌محورترین الگوهای فرهنگ سازمانی، بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار می گیرد.

فرهنگ ادهوکراسی مدلی از سازمان ‌دهی است که به‌ جای کنترل، بر اعتماد؛ به‌ جای دستور، بر ابتکار؛ و به ‌جای ایستایی و سختی، بر انعطاف‌ پذیری پویا تکیه دارد. این فرهنگ به سازمان‌ ها اجازه می ‌دهد مانند آب، شکل محیط را به خود بگیرند و هم ‌زمان مسیر خود را بسازند.

فرهنگ ادهوکراسی (Adhocracy Culture) چیست ؟

فرهنگ ادهوکراسی به فرهنگی سازمانی اشاره دارد که بر پایه خلاقیت، نوآوری، انعطاف ‌پذیری و سازگاری سریع بنا شده است. برخلاف ساختارهای سنتی که قدرت و تصمیم‌ گیری را در سطوح بالای سازمان متمرکز می ‌کنند، در ادهوکراسی اختیار بر اساس تخصص، تجربه و موقعیت توزیع می‌ شود، نه عنوان شغلی.

در این  فرهنگ:

• تصمیم ‌گیری غیرمتمرکز است
  
  
• سلسله‌ مراتب به حداقل می ‌رسد
  
  
• افراد تشویق می ‌شوند ریسک کنند، آزمایش کنند و یاد بگیرند
  
  
• شکست، بخشی طبیعی از مسیر نوآوری تلقی می ‌شود

کارکنان در ادهوکراسی منتظر دستور نمی‌ مانند؛ آن‌ها مسئله را می ‌بینند، مسئولیت را می ‌پذیرند و سریع اقدام می ‌کنند.

ریشه‌ شناسی و تاریخچه ادهوکراسی

واژه «Adhocracy» ترکیبی است از:

• Ad hoc (لاتین): “برای این هدف خاص “
  
• Cracy (یونانی): “حکمرانی”

این مفهوم نخستین ‌بار توسط وارن بنیِس (Warren Bennis) در سال ۱۹۶۸ مطرح شد و سپس با کتاب مشهور “شوک آینده ” (Future Shock)  نوشته الوین تافلر (Alvin Toffler) در دهه ۱۹۷۰ به شهرت رسید.

ادهوکراسی به‌ عنوان نقطه مقابل بوروکراسی شکل گرفت؛ جایی که قوانین، فرم‌ها و سلسله ‌مراتب جای خود را به انعطاف، تصمیم ‌گیری ارگانیک و ساختارهای موقت می ‌دهند.

جایگاه فرهنگ ادهوکراسی در چارچوب ارزش‌های رقابتی

طبق مدل کیم کامرون (Kim Cameron) و رابرت کویین (Robert Quinn)، چهار نوع اصلی فرهنگ سازمانی وجود دارد:

1. فرهنگ قبیله ‌ای (Clan Culture) – همکاری و تعلق
   
   
2. فرهنگ سلسله ‌مراتبی (Hierarchy Culture) – کنترل و ثبات
   
   
3. فرهنگ بازار (Market Culture) – رقابت و نتیجه ‌گرایی
   
   
4. فرهنگ ادهوکراسی (Adhocracy Culture) – نوآوری و خلق

ادهوکراسی در جایی که تمرکز اصلی بر آینده تغییر و خلق ارزش‌های جدید است ، قرار می گیرد

ویژگی‌ های کلیدی فرهنگ ادهوکراسی

۱. انعطاف ‌پذیری و سازگاری بالا

در سازمان ‌های ادهوکراتیک، “تغییر” بخشی از جریان طبیعی کار محسوب می ‌شود. این سازمان‌ها خود را به برنامه‌ های بلند مدت وغیرقابل تغییر متعهد  نمی‌ دانند، بلکه استراتژی را یک فرآیند زنده تلقی می‌ کنند که هم‌ زمان با تغییر شرایط بازار، فناوری، رقابت و رفتار مشتری، بازتعریف می ‌شود.

انعطاف ‌پذیری در ادهوکراسی به این معناست که:

• ساختارها موقتی و قابل باز طراحی هستند
  
  
• تیم‌ ها می ‌توانند به‌ سرعت تشکیل یا منحل شوند
  
  
• اولویت‌ها بر اساس واقعیت‌ های لحظه ‌ای تنظیم می ‌شوند

این رویکرد به سازمان اجازه می ‌دهد پیش از آنکه تغییر به بحران تبدیل شود، خود را با آن همسو کند.

۲. تصمیم‌ گیری غیرمتمرکز

در فرهنگ ادهوکراسی، تصمیم ‌گیری از انحصار سطوح بالای مدیریتی خارج شده و به کسانی سپرده می ‌شود که نزدیک ‌ترین تماس را با مسئله دارند. این به معنای حذف مدیران نیست، بلکه تغییر نقش آن‌ها از «تصمیم‌ گیرنده اصلی» به «تسهیل ‌گر تصمیم‌ گیری» است.

نتیجه این رویکرد:

• کاهش زمان تصمیم‌ گیری
  
  
• افزایش کیفیت تصمیم‌ ها
  
  
• افزایش احساس مسئولیت فردی

افراد تصمیم می‌ گیرند، چون می‌ توانند؛ و پاسخ‌ گو هستند، چون اختیار داشته ‌اند.

۳. نوآوری و خلاقیت مستمر

در ادهوکراسی، نوآوری یک پروژه جانبی یا مختص واحد تحقیق ‌و توسعه نیست؛ بلکه تبدیل به رفتار روزمره سازمان می شود.

این فرهنگ:

• آزمایش را ارزش می ‌داند
  
  
• شکست را بخشی از مسیر یادگیری تلقی می ‌کند
  
  
• تکرار و اصلاح سریع را جایگزین برنامه‌ ریزی طولانی می ‌کند

در چنین فضایی، خلاقیت از حاشیه به متن سازمان می ‌آید.

۴. خود مختاری و توانمند سازی کارکنان

کارکنان در فرهنگ ادهوکراسی صرفاً مجری نیستند؛ آن‌ها مالک کار خود هستند. اختیار در انتخاب روش انجام کار، زمان ‌بندی و حتی تعریف مسئله، به افراد سپرده می‌ شود.

این سطح از استقلال:

• حس اعتماد سازمان به فرد را تقویت می ‌کند
  
• انگیزه درونی را افزایش می‌ دهد

• مسئولیت‌ پذیری واقعی ایجاد می‌ کند

۵. ارتباطات باز و شفاف

در سازمان‌های ادهوکراتیک، جریان آزاد اطلاعات باعث می ‌شود تصمیم‌ها آگاهانه‌ تر، سریع ‌تر و هماهنگ ‌تر باشند.

شفافیت در ارتباطات :

• فاصله بین واحدها را کاهش می ‌دهد
  
  
• سوءتفاهم‌ های سازمانی را کم می ‌کند
  
  
• همکاری طبیعی را جایگزین هماهنگی های اجباری می ‌کند

۶. تحمل ریسک و پذیرش عدم قطعیت

ادهوکراسی به ‌جای تلاش برای حذف عدم قطعیت، آن را می ‌پذیرد و مدیریت می‌ کند. سازمان می‌ داند که نوآوری بدون ریسک ممکن نیست و بنابراین، ریسک معقول را مشروع می ‌داند.

در این فرهنگ:

• شکست مساوی با سرزنش نیست
  
  
• تجربه ناموفق، بخشی یادگیری محسوب می ‌شود
  
  
• جسارت فکری ارزشمند است

۷. ساختار سازمانی تخت

ساختار تخت به معنای حذف سلسله‌ مراتب نیست، بلکه به معنای کاهش فاصله از نظر قدرت است. در این ساختار ، مدیران در دسترس ‌اند، گفتگو آسان است و مسیر ایده تا اجرا کوتاه می ‌شود.

در نتیجه:

• سرعت بیشتر
  
  
• بروکراسی کمتر
  
  
• مشارکت گسترده ‌تر

۸. سازمان ‌دهی پروژه‌ محور

در ادهوکراسی، نقش‌ها ثابت نیستند؛ پروژه‌ها نقش ها را تعریف میکنند. افراد بسته به مهارت و علاقه، در پروژه‌ های مختلف می توانند مشارکت ‌کنند.

این مدل:

• انعطاف مهارتی ایجاد می‌ کند
  
• یادگیری بین ‌رشته‌ ای را تقویت می‌ کند
  
• منابع انسانی را بهینه ‌تر استفاده می‌ کند

۹. شایسته ‌سالاری  (Meritocracy)

در ادهوکراسی عملکرد باعث اعتبار می شود، نه عنوان شغلی. افراد به میزان تخصص، تجربه و اثرگذاری شان در پروژه های مختلف اعتبار سنجی می شوند.

این رویکرد:

• انگیزه رشد فردی را افزایش می ‌دهد
  
  
• سیاست‌ زدگی سازمانی را کاهش می ‌دهد
  
  
• اعتماد حرفه‌ ای ایجاد می‌ کند

۱۰. یادگیری و توسعه مداوم

یادگیری در ادهوکراسی یک بخش الزامی است. سازمان دائماً در حال به ‌روزرسانی دانش خود است و با فراهم کردن ابزار اموزشی تمام افراد سازمان را به روز و تحت آموزش حفظ می کند.

۱۱. همکاری بین ‌رشته ‌ای

مسائل پیچیده با نگاه تک ‌بعدی حل نمی‌ شوند. ادهوکراسی با کنار هم قرار دادن تخصص‌های متنوع، کیفیت تصمیم‌ها را بالا می‌برد.

۱۲. تمرکز بر مشتری

مشتری فقط  منبع درآمد نیست؛ اهمیت به بازخورد مشتری می تواند بزرگترین ایراد های سازمان را بر طرف سازد. در فرهنگ ادهوکراسی ، بازخورد مشتری مستقیماً وارد چرخه تصمیم‌ گیری می‌ شود.

۱۳. نگاه آینده ‌محور

ادهوکراسی به امروز قانع نیست. سازمان همواره در حال رصد روندها، فناوری‌ها و تغییرات آینده است.

مزایای فرهنگ ادهوکراسی

• تصمیم ‌گیری سریع و دقیق
  
  
• واکنش چابک به تغییر
  
  
• رضایت شغلی بالاتر
  
  
• حل مسئله به صورت تخصص ‌محور
  
  
• انعطاف در سبک کار
  
  
• همکاری بین ‌واحدی واقعی
  
  
• جذب استعدادهای خلاق
  
  
• نوآوری و افزایش سرعت

معایب و محدودیت‌ های ادهوکراسی

• ثبات کمتر در سازمان ها
  
  
• امکان ابهام در مسئولیت‌ ها
  
  
• دشواری بیشتر در ارزیابی عملکرد
  
  
• سختی فشار خلاقیت بر بعضی افراد در سازمان
  
  
• پیچیده شدن برنامه ریزی های بلند مدت

نمونه های مطرح از فرهنگ ادهوکراسی

1.گوگل:

با سیاست مشهور «۲۰ درصد زمان»، کارمندان را تشویق می ‌کند تا بخشی از ساعات کاری خود را صرف پروژه‌های شخصی و نوآورانه کنند.

2.اسپاتیفای:

ساختار خود را به “اسکوادهای (Squads) ”  خود مختار تقسیم کرده که هر کدام مانند یک استارتاپ مستقل عمل می‌ کنند.

3.برند Valve

این غول بازی‌ سازی عملاً هیچ مدیر رسمی ندارد و افراد بر اساس علاقه و تخصص، پروژه‌های خود را انتخاب می ‌کنند.

4.نتفلیکس

این شرکت بر پایه فرهنگ «آزادی و مسئولیت ‌پذیری» بنا شده و به کارکنان خود اعتماد کامل دارد تا تصمیمات کلان بگیرند.

 

پرسش ‌های متداول

آیا ادهوکراسی برای سازمان‌ های بزرگ نیز کار آمد به حساب می آید؟
بله، اما نیازمند یک مدیریت هوشمندانه برای ایجاد تعادل میان خود مختاری تیم‌ها و چشم‌ انداز کلی سازمان است. استفاده از تیم‌های بین ‌رشته‌ای (Cross-functional) راهکار کلیدی در این مقیاس به حساب می آید.

تفاوت اصلی ادهوکراسی با فرهنگ بازار چیست؟
 فرهنگ بازار بر رقابت و نتایج مالی تمرکز دارد، در حالی که ادهوکراسی بر خلق ارزش از طریق تغییر و نوآوری متمرکز است.

چگونه ادهوکراسی باعث افزایش نوآوری می‌ شود؟
با حذف ترس از شکست و دادن مجوز تجربه کردن به کارکنان، سد‌های ذهنی شکسته شده و راه برای ایده‌های جسورانه هموار می ‌شود.

و در آخر

فرهنگ ادهوکراسی پاسخی است به دنیایی که دیگر قابل پیش‌ بینی نیست. این فرهنگ، سازمان‌ها را از اسارت ساختارهای سنگین رها می ‌کند و آن‌ها را به موجوداتی زنده، یادگیرنده و نوآور تبدیل می ‌سازد.
اگرچه اجرای آن ساده نیست و نیازمند بلوغ مدیریتی بالاست، اما برای سازمان‌ هایی که به آینده می‌ اندیشند، ادهوکراسی یک ضرورت به شمار می آید.

منابع : ++