شیگئو فوکودا (۴ فوریه ۱۹۳۲ – ۱۱ ژانویه ۲۰۰۹) یک نابغهٔ طراحی ژاپنی بود و در زمینه‌های مختلف هنری، از جمله مجسمه‌سازی، هنر گرافیک و طراحی پوستر به عنوان یک هنرمند چند بعدی شناخته می‌شد. اما بیشتر از همه، شهرت او به عنوان یک طراح ایلوژن‌های بصری (استفاده از خطای دید ) مطرح بود.
فوکودا در توکیو به دنیا آمد و در خانواده‌ای که در کسب و کار تولید اسباب‌بازی فعال بودند، بزرگ شد.
این تجربه‌های کودکی او را با خلاقیت و زیبایی‌شناسی آشنا کرد. به عنوان یک طراح جوان پس از جنگ جهانی دوم، او به طراحی ساده و مینیمال در مدرسه طراحی سوئیسی علاقه‌مند شد.
در دانشگاه ملی هنرهای زیبا توکیو در میانه دهه ۵۰، او یک سبک مینیمال و ساده را توسعه داد که به عنوان بخشی از شخصیت هنریش تبدیل شد.
طنز منحصر به فرد شیگئو فوکودا
آثار شیگئو فوکودا، همانند شخصیتش، پر از شوخی و جذابیت بود.
در دوران نوجوانی، او به عنوان یک کارتونیست آرمان‌گرا رویای شهرت کارتونیستی را داشت، اما با توجه به عدم وجود رشته کارتونیست در مدارس طراحی آن زمان، استعداد و شوخی خود را به زمینه طراحی اختصاص داد.
آثار شیگئو فوکودا دارای تأثیر بصری قوی هستند؛ این آثار اغلب از نقاط، خطوط و صفحات ساده تشکیل شده‌اند.
تصویر کلی این آثار پر از حس شوخی و دراما است و از تکنیک‌های طراحی positive و negative و فضای تناقضی برای ارائه دنیایی پر از وهم بهره گرفته شده است.
نقل‌قولی از فوکودا در مجله “ایده” وجود دارد که بخش مهمی از شخصیت طراحی او را بازگو میکند: “من معتقدم که در طراحی، ۳۰ درصد حرمت، ۲۰ درصد زیبایی و ۵۰ درصد بی‌معنی بودن ضروری هستند”
مفاهیم طراحی منحصر به فرد
بیشتر آثار شیگئو فوکودا بر اساس تناقض منطقی حاصل از وهم بصری ساخته شده‌اند تا حسی شوخ را بازتاب دهند.
به عنوان مثال، طراحی “پیروزی در سال ۱۹۴۵” یکی از آثار مهم شیگئو فوکودا در دهه ۱۹۷۰ است.
در آن زمان، شیگئو هنوز به‌طور کامل سبک خود را پیدا نکرده بود، اما میتوان شوخی فوکودا را در این طراحی تشخیص داد.
پوسترها همگی سبکی دراماتیک با مایه های طنز دارند و تنها از رنگ‌های سیاه، سفید و زرد استفاده شده که این امر باعث تداوم دراما در ذهن ها میشود.
تصویری از یک گلوله که به سمت لوله تفنگ در جهت مخالف حرکت میکند، معناهای عمیقی را منعکس میکند که نشان‌دهنده این است که اثرات منفی جنگ نهایتا دامن خود افراد جنگ طلب را خواهد گرفت.
این تصویر همچنین با مایه های طنز و فلسفه از طریق نمادهای بصری بیان شده است.
اصولاً عناصری که در طراحی های فوکودا استفاده میشود توجیه علمی ندارند.” گلوله هایی که که از دهانه تفنگ پرتاب می‌شوند، هیچموقع بر نمیگردند!!. “
همین تناقض منطقی مایه ای طنز به کارهای او میدهد، زیرا چنین تناقضی نیازمند تخیل افراد است تا تکمیل شود.
از دیگر تکنیک‌های طراحی شیگئو فوکودا، بیان خوانشی متفاوت از تصاویر معمول است. به عنوان مثال، در این پوستری که تصویر یک سگ در آن است او با برش تصویر و تغییر مکان این برش یک تصویر انتزاعی همراه با خطای دید ارائه داده است.
شیگئو فوکودا از تصاویر ساده استفاده میکند، اما می‌تواند تأثیر منحصر به فردی را باز سازی کند.
او از وهم برای ایجاد تضاد‌های منطقی در افراد استفاده میکند، به‌طوری‌که حسی متناقض و طنز آمیز در بیینده ایجاد میشود
بر اساس تکنیک‌های فوکودا در زمینه طراحی ، زبان بصری شوخی‌آمیز و منحصر به فرد او را میتوان به سه دسته تقسیم کرد.
1. طنز گرافیکی
طنز گرافیکی شیگئو فوکودا ترکیبی است از استفاده‌های بی‌نظیر او از تکنیک‌ها و مفاهیم مد نظرش
استفاده از فضاهای پازتیو و نگاتیو از مشخصات بارز کارهای او می باشد،
به پوستر تبلیغاتی طراحی‌شده برای دپارتمان استور کیو ژاپن در سال 1975دقت کنید:
پاهای مردان به عنوان فضای پازتیو و به تبع آن پاهای زنان به عنوان فضای نگاتیو در این طراحی بوجود آمدند
هنگامی که خط دید و توجه به سمت پاهای مردان است تصاویر پاهای زنان نیز ظاهر می‌شوند.
تکرار منظم پاها باعث تاثیر پر از دراما و تنش تصویر شده است. فوکودا از شکل‌های مثبت و منفی به خوبی استفاده کرده است.
در این پوستر علاوه بر ایجاد فضای مثبت و منفی یک تناقض منطقی هم وجود دارد.آن هم به بخش پازتیو تصویر بر میگردد: پاهای مردان!
پاهای مردان دچار تناقض با واقعیت هستند چون از پایین به بالا آمده اند ولی فضای نگاتیو یعنی پاهای زنان درست تعبیه شده اند.
وهم بصری ناشی از ارتباط بین این فرم‌ها باعث اختلال موقت در ادراک می شود. ولی در نهایت این تکرار ها و استفاده از این فضای رنگی باعث ایجاد یک خوانش طنز آمیز و دراماتیک از تنش و نبرد بین مردان و زنان در دهه 70 میلادی و اوج گرفتن فمنیسم می گردد.
2. طنز خلاقانه
از مشخصات طنز شیگئو فوکودا استفاده از تکنیک‌های “این همانی ” برای تطبیق دو تصویر گرافیکی میتوان نام برد . خلاقیت برای جایگذاری عناصر به جای یکدیگر را میتوانید در سری پوستر های “نهمین سمفونی بتهوون” مشاهده کنید:
در این پوستر ها تصاویر بتهوون ثابت و موهای بتهوون متغیر است .استفاده از گیاهان و نت های موسیقی به جای موهای بتهوون یک خلاقیت به تمام معناست.
فوکودا بار دیگر با این همانی عناصر مختلف با موهای بتهوون ما را دچار یک خطای دید و یک وهم بصری کرد.
3. طنز فضایی
طنز فضایی، روش فوکودا برای استفاده از فضاهای متناقض به منظور ایجاد دنیایی متناقض در فضای چند بعدی روی صفحه دو بعدی است.
تناقض‌ها در اندیشه و تخیل وجود دارند. شیگئو فوکودا پس از ترتیب فضاها، گرافیک‌های سنتی را ارتقا داد و یک “فضای فوکودایی” ایجاد کرد و دیدگاه و طنز را ترکیب کرد. پوسترهای نمایشگاه پوستر شیگئو فوکودا این فضا را نشان می‌دهند
تصویر پوستر یک محیط بصری سه بعدی را نشان میدهد.
شخصیت‌ها در جهات مختلف نشسته‌اند. همزمان، با ترکیب خطوط زرد و سیاه، میتوان گفت که فضا کاملاً خلاف واقعیت است.
این روش آشنایی زدایی و همچنین وهم بصری تأثیراتی بر منطق واقع‌گرایانه مردم دارد.
آثار طنز بصری شیگئو فوکودا
. کافه یوسی‌سی (UCC Cafe)
در سال 1984، شیگئو فوکودا پوستر “کافه یوسی‌سی” را برای کافه یوسی‌سی طراحی کرد. او باز هم از تکنیک‌های طراحی مثبت و منفی به‌طور کامل استفاده کرد تا یک گرافیک جذاب ایجاد کند که پر از نمادها و معانی خلاقانه هستند و افراد را با لبخندی جذب میکند
در این طراحی گرافیک، جهت بصری تصویر یک مارپیچ گردابی است که هنگام هم زدن یک فنجان قهوه ایجاد میشود، اما به علاوه هر قسمت از گرداب دستی است که فنجان قهوه را نگه می‌دارد.
پوسترهای سری F
پوسترهای سری F در نمایشگاه آثار شیگئو فوکودا از حروف اول کلمه “F” به عنوان بهترین نمایش خلاقیت شیگئو فوکودا استفاده می‌کنند هر یک از این اثار از ترکیب عناصر و این همانی المان ها استفاده میکند.
تمام پوسترهای سری “F” مستقیماً با عناصر و المان های دیگر ترکیب می شود، که در آن میتوانید ترکیب گرافیک‌ها و حروف مختلف را ببینید و همه این اثار تخیل و تکنیک‌های طراحی درخشان طراح را نشان می دهد.
پوستر فروشگاه ماتسویا در ژاپن
پوستر فروشگاه ماتسویا در ژاپن طراحی شده توسط شیگئو فوکودا در سال 1999، یکی از تصاویر فوق‌العاده زیباست که با زبان طنز فضایی او نقل میکند.
تصویر دو شخصیت که زاویه دید متفاوتی دارند، اما هر دو در همان تصویر وجود دارند. یکی به بالا نگاه میکند، دیگری به پایین.
این فضا باز هم باعث وهم‌های بصری و خطای دید میشود.
بیشترین حس خطایی که با دیدن این تصویر ایجاد میشود، جهت و ترتیب فضا است.
و در آخر
آثار فوکودا شیژئو همیشه دارای یک حس شوخ‌طبعانه، آرام و جذاب بوده‌اند که با ایده‌ها و تکنیک‌های وی هماهنگی دارند.
ایده‌های او ایده‌هایی ساده و مینیمال هستند که با عناصر گرافیکی و انسان‌محور به راحتی قابل درک و انتقال هستند.
او تمام عناصر بصری غیرضروری را کنار گذاشته تا مضمون را واضح و کوتاه کند.
از نظر تکنیکی، طنز گرافیکی، طنز خلاقانه و طنز فضایی نمایانگر زبان شوخ‌طبعانه او هستند.
تغییر گرافیک، غنای اشکال و تناقض فضا امکان ایجاد حس توهم و خطای دید را فراهم میکند و این باعث افزایش طبیعت دراماتیک و ایجاد تضاد در قوانین ذاتی در آثار میشود.
آثار او نه تنها از شوخی ناشی از توهم بصری پر است، بلکه از افکار فلسفی و ارتباطات اجتماعی و انسان‌گرایانه نیز سرشار است
آثار شیگئو فوکودا او بارها جوایز بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌اند و در هر کتاب درسی گرافیک میتوان آثار او را یافت.
مفاهیم و دستاوردهای طراحی او منابع یادگیری ارزشمندی فراهم کرده و به دانشجویان گرافیک منبعی بی‌پایان از الهام و خلاقیت ارائه می‌دهند.
فوکودا بسیار انسان نابغه ای بودن حتما بقیه کای ایشونم بررسی کنید